انواع محصولات ارگانیک به دلیل ویژگی‌های خاصشان،‌ جزو پرطرفدارترین محصولات بین مردم سراسر دنیا هستند. براساس آخرین آمارهای منتشرشده، در حال حاضر بیش از ۲ میلیون محصول ارگانیک در سطح جهان تولید و عرضه می‌شوند. آمارهای رسمی نشان می‌دهند کشورهای هند، اتیوپی و مکزیک، جزو پرچمداران تولید محصولات ارگانیک استاندارد در جهان هستند و بیشترین نیاز به فراورده‌های ارگانیک در کشورهای اروپایی توسط هند تامین می‌شود. جالب است بدانید وسیع‌ترین زمین‌های کشاورزی برای تولید محصولات ارگانیک هم در کشورهای لیختن‌اشتاین، استرالیا و سوئد واقع شده‌اند. این در حالی است که قوی‌ترین فروشگاه‌های عرضه محصولات ارگانیک را می‌توان در آمریکای شمالی و برخی کشورهای اروپایی مانند دانمارک و هلند پیدا کرد. بد نیست این را هم بدانید که رشد فروشگاه‌های عرضه محصولات ارگانیک در کشور دانمارک کنار فرهنگ‌سازی برای مصرف این محصولات تا حدی بوده که در سال ۲۰۲۰ میلادی، حدود ۸/۶۱ درصد از دانمارکی‌ها اقدام به تامین محصولات مورد نیاز خود از طریق فروشگاه‌های ارگانیک کرده‌اند. به عبارت ساده‌تر، دانمارکی‌ها بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان محصولات ارگانیک در سطح جهان هستند. در سال های اخیر استقبال از  محصولات ارگانیک در ایران رو به افزایش بوده است و در حال حاضر حدود ۶۰۰ فروشگاه عرضه محصولات ارگانیک در سراسر ایران فعال می باشد. رتبه ایران در بازار جهانی تولیدکنندگان محصولات ارگانیک ۱۷۹ می باشد.و حدود ۵۰ تولید کننده به طور رسمی و عضو انجمن ارگانیک ایران مشغول به تولید محصولات ارگانیک در ایران هستند که آمار های غیر رسمی حدود ۲۰۰ تولید کننده را نشان می دهد.

تعریف واژه ارگانیک:

واژه ارگانیک مانند بسیاری از واژگان انگلیسی، چندین معنا دارد. معنایی که در کشاورزی ارگانیک مدنظر است، برای مدیریت تمام مزرعه به کار می رود و براساس آن، مزرعه به عنوان موجود زنده درنظر گرفته می شود. مواد شیمیایی صنعتی (مصنوعی ) چون علف کش ­ها، حشره کش ها ، قارچ کش ها ، داروهای دامی ،سوپرفسفات واوره در کشاورزی ارگانیک به کار نمی ­رود. به طور کلی در مزارع ارگانیک ، هیچ گونه ماده شیمیایی مصنوعی به کار برده نمی شود. این مواد در آماده سازی خاک، رویش گیاه یا تولید نهاده هایی که در تغذیه گیاه، ذخیره سازی، فراوری و یا فروش آن دخالت دارند، به کار نمی روند. به علاوه ،دام ها تا حد امکان اجازه حرکت آزادانه در مرتفع را دارند. لازم است در اینجا به تفاوت بین تولید محصولات سالم و ارگانیک اشاره شود. در تولید محصولات سالم از سموم و کودهای شیمیایی کمتر استفاده می شود در حالی که در تولید محصولات ارگانیک از سموم و کودهای شیمیایی اصلاً استفاده نمی شود.

اصول کشاورزی ارگانیک:

اصول کشاورزی ارگانیک بر چهار اصل استوار شده است. این چهار اصل عبارتند از: سلامت، اکولوژی، و مراقبت، انصاف و عدالت. 

اصل سلامت

کشاورزی ارگانیک باید سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان و زمین را به‌عنوان یک واحد مستقل و غیرقابل تقسیم حفظ و تقویت کند.سلامتی به معنی تمامیت و یکپارچگی سیستم‌های زنده است. سلامتی فقط نبود بیماری نیست؛ بلکه حفظ رفاه جسمی، روحی، اجتماعی و زیست‌محیطی است. مصونیت، انعطاف‌پذیری و بازسازی از خصوصیات اصلی سلامت هستند. نقش کشاورزی ارگانیک، چه در کشاورزی، چه در فرآوری، چه در توزیع یا مصرف، حفظ و تقویت سلامت اکوسیستم‌ها و ارگانیسم‌ها از کوچک‌ترین موجود در خاک گرفته تا انسان است. به‌طور خاص، هدف کشاورزی ارگانیک تولید مواد غذایی باکیفیت بالا و مغذی است که به مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه و رفاه کمک می‌کند. با توجه به این نکات گفته‌شده، باید از استفاده از کودها، آفت‌کش‌ها، داروهای حیوانی و افزودنی‌های غذایی که ممکن است اثرات سوئی بر سلامتی داشته باشند، خودداری شود.

اکولوژی

کشاورزی ارگانیک باید مبتنی بر سیستم‌ها و چرخه‌های اکولوژیکی زنده باشد، با آنها کار کند، از آنها تقلید کند و به حفظ آنها کمک کند.ریشه‌ی این اصل از کشاورزی ارگانیک در سیستم‌های اکولوژیکی زنده قرار دارد. این اصل بیان می‌کند که تولید باید بر اساس فرآیندهای اکولوژیکی و بازیافت انجام شود. تغذیه و رفاه از طریق اکولوژی محیط تولید خاص حاصل می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در مورد محصولات زراعی، این محیط شامل خاک زنده است. برای حیوانات شامل اکوسیستم مزرعه است و برای ماهیان و موجودات دریایی هم شامل محیط‌زیست آبی است. سیستم‌های ارگانیک حاصل از کشاورزی، چوپانی و حیات‌وحش باید متناسب با چرخه‌ها و توازن اکولوژیکی در طبیعت باشند. این چرخه‌ها جهانی هستند اما عملکرد آنها مختص مکان است. مدیریت ارگانیک باید با شرایط، اکولوژی، فرهنگ و مقیاس محلی سازگار باشد. ورودی‌ها باید با استفاده‌ی مجدد، بازیافت و مدیریت کارآمد مواد و انرژی به‌منظور حفظ و بهبود کیفیت محیط‌زیست و صرفه‌جویی در منابع، کاهش یابند. کشاورزی ارگانیک باید از طریق طراحی سیستم‌های کشاورزی، ایجاد زیستگاه‌ها و حفظ تنوع ژنتیکی و کشاورزی به تعادل اکولوژیکی برسد. کسانی که محصولات ارگانیک را تولید، فرآوری، تجارت یا مصرف می‌کنند باید از محیط‌زیست مشترک ازجمله مناظر، اقلیم، زیستگاه‌ها، تنوع زیستی، هوا و آب محافظت کنند و از آنها بهره‌مند شوند.

اصل عدالت

کشاورزی ارگانیک باید مبتنی بر روابطی باشد که عدالت را با توجه به محیط مشترک و فرصت‌های زندگی تضمین می‌کند. عدالت با برابری، احترام، انصاف و سرپرستی جهان مشترک، هم در بین مردم و هم در روابط آنها با سایر موجودات زنده مشخص می‌شود. این اصل تأکید می‌کند که افراد درگیر در کشاورزی ارگانیک باید روابط انسانی را به‌گونه‌ای اداره کنند که عدالت را در همه سطوح و برای همه‌ی طرف‌ها – کشاورزان، کارگران، پردازش کنندگان، توزیع‌کنندگان، بازرگانان و مصرف‌کنندگان، تضمین کند. کشاورزی ارگانیک باید کیفیت زندگی خوبی را برای همه افراد درگیر فراهم کند و به حاکمیت غذا و کاهش فقر کمک کند. هدف این اصل، تولید کافی مواد غذایی و سایر محصولات باکیفیت است. این اصل ادعا می‌کند که برای حیوانات هم باید شرایط و فرصت‌های زندگی متناسب با فیزیولوژی، رفتار طبیعی و رفاه آنها فراهم شود.منابع طبیعی و زیست‌محیطی که برای تولید و مصرف استفاده می‌شوند باید به‌گونه‌ای مدیریت شوند که ازنظر اجتماعی و اکولوژیکی عادلانه باشند و برای نسل‌های آینده نیز مورد اعتماد باشند. اصل عدالت به سیستم‌های تولید، توزیع و تجاری نیاز دارد که باز و عادلانه بوده و دربردارنده‌ی هزینه‌های واقعی زیست‌محیطی و اجتماعی نیز باشند.

اصل مراقبت

کشاورزی ارگانیک باید به روشی پیشگیرانه و مسئولانه برای حفاظت از سلامتی و رفاه نسل‌های فعلی و آینده و محیط‌زیست مدیریت شود.کشاورزی ارگانیک یک سیستم زنده و پویا است که به خواسته‌ها و شرایط داخلی و خارجی پاسخ می‌دهد. متصدیان کشاورزی ارگانیک می‌توانند کار آیی را زیاد کرده و بهره‌وری را افزایش دهند، اما این امر نباید به قیمت به خطر انداختن سلامتی و رفاه باشد. درنتیجه، فن‌آوری‌های جدید نیاز به ارزیابی دارند و روش‌های موجود هم باید بازبینی شوند. با توجه به درک نادرست از اکوسیستم‌ها و کشاورزی، باید بسیار مراقب باشیم. این اصل بیان می‌کند که احتیاط و مسئولیت، اصلی‌ترین نگرانی‌ها در مدیریت، توسعه و انتخاب فناوری در کشاورزی ارگانیک هستند.دانش لازم است تا اطمینان حاصل شود که کشاورزی ارگانیک سالم، ایمن و سازگاربامحیط‌زیست است. بااین‌حال، دانش علمی به‌تنهایی کافی نیست. تجربه‌ی عملی، خرد جمعی و دانش سنتی و بومی راه‌حل‌های معتبری را ارائه می‌دهند که طی زمان آزمایش‌شده‌اند. کشاورزی ارگانیک باید با اتخاذ فن‌آوری‌های مناسب و رد فناوری‌های غیرقابل‌پیش‌بینی، مانند مهندسی ژنتیک، از خطرات مهم جلوگیری کند. تصمیمات باید از طریق فرایندهای شفاف و مشارکتی، ارزش‌ها و نیازهای تمام کسانی را که ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند، منعکس کنند.

شناسایی محصول ارگانیک از غیر ارگانیک

امروزه ارگانیک بودن محصولات به عنوان یک ویژگی شاخص و جذاب مورد توجه تولید کننده و مصرف‌کننده است. تا آنجایی که این ادعا از جانب بسیاری از تولیدکنندگان مطرح ‌می‌شود. در این بین پرسش اصلی برای عامه مصرف‌کنندگان این است که این ادعاها و تبلیغات را به چه وسیله‌ای ارزیابی کنیم و چگونه محصولی را خریداری نماییم که حقیقتا ارگانیک و سالم است و عنوان ارگانیک را نه برای بازارگرمی و افزایش قیمت، بلکه برای عرضه محصولات سالم به کار برده است؟
همچنین با توجه به تخلف‌های سرزده از سوی تولیدکنندگان بخش قابل توجهی از مردم می‌پرسند اگر در بخش بازرسی و نظارت، اعطای پروانه بهداشت و…. سختگیری های لازم در فرایند تولید اِعمال می‌شود چرا این حجم از تخلف از تولید کننده سر می‌زند؟ چیزی که باعث ‌می‌شود اعتماد عمومی مردم نسبت به سلامت محصولات غذایی و ارگانیک خدشه دار شود.این در حالی است که همواره یکی از موضوعات پرچالش و بحث برانگیز در کشور ما موضوع بازرسی و نظارت در فرآیند تولید محصول می باشد. این مهم در بخش کشاورزی و در زمینهٔ تولید محصولات که به نوعی باسلامت مردم و محیط زیست ارتباط مستقیم و تنگاتنگی دارد از اهمیت دو چندانی برخوردار است. در پاسخ به این مطالبه باید در نظر داشت که اصول و فلسفه کشاورزی ارگانیک و ساختار و قواعد نظام مند تولید در این بخش می‌تواند خیال مردم را از بابت سلامت، کیفیت و مصرف تولیدات کشاورزی تا حد بسیار زیادی راحت کند. این اطمینان از رهگذر اعطای گواهی‌نامه های تولید محصول ارگانیک حاصل می‌شود. این گواهینامه به دو دسته گواهینامه‌های داخلی و بین المللی تقسیم بندی می‌شوند.

گواهینامه‌ ملی و بین المللی

محصولات ارگانیک در حال حاضر برای دریافت گواهینامه ملی ارگانیک باید تولیدات خود را طبق استاندارد ۱۱۰۰۰ سازمان ملی استاندارد ایران تولید کنند. این استاندارد با همکاری جمعی از متخصصین، صاحب نظران و علاقمندان این حوزه تهیه شده است و چند وقت یکبار اصلاحات و تغییراتی در بخش های مختلف آن صورت می گیرد. فایل مربوط این استاندارد برای مطالعهٔ عموم در اینترنت قابل دسترس می باشد. همچنین استانداردهای بین المللی از قبیل اتحادیه اروپا، آمریکا، استرالیا و… برای آن‌ دسته از تولیدکنندگانی اِعمال می‌شود که علاوه بر تامین بازار داخل برای صادرات محصولاتشان هم برنامه دارند. در صورت اخذ استاندارهای یادشده توسط تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، چه ملی و چه بین‌المللی، به تولیدکننده گواهی مربوط به تولید محصولات ارگانیک اعطا می‌شود.

برچسب‌ گواهی ارگانیک ملاک ارگانیک بودن محصول

این نکته مهم است که گواهی تولید ارگانیک طبق استانداردهای گفته شده، در حال حاضر فقط توسط شش شرکت گواهی کننده خصوصی در ایران که صلاحیت و تائیدیه های لازم را از سوی سازمان‌های دولتی مثل مرکز ملی تائید صلاحیت ایران، سازمان استاندارد و بعضی از شرکت های بین المللی گرفته‌اند، صادر می‌شود. یک خریدار محصول ارگانیک برای اعتماد به ارگانیک بودن محصول باید دقت کند که حتما لوگوی این شرکت‌های بازرسی با سایز مشخص بر روی محصول به همراه لوگوی انجمن ارگانیک ایران(یک انجمن غیر دولتی، آموزشی وتخصصی است) و یک کد ۱۸ رقمی درج شده باشد. البته چاپ لوگو انجمن ارگانیک ایران اجباری نیست و بسته به درخواست تولید کننده صورت می‌پذیرد. به گونه‌ای که امکان ردیابی و دستیابی دقیق به تولید کننده را  فراهم کند. همانطور که اشاره شد تنها درج لوگوی شرکتهای بازرسی الزامی است. این برچسب درست مشابه عنوان تجاری به ثبت رسیده و مورد حمایت قرار می‌گیرد و تنها تولیدکنندگان مجاز می‌توانند از آن استفاده کنند. اجازه استفاده از این برچسب ها معمولاً بواسطه انعقاد قرارداد و دریافت گواهی که (هزینه ی آنها باتوجه به نوع استاندارد متفاوت می باشد و باید به طور سالیانه به شرکت های گواهی کننده پرداخت گردد) صادر می شود. مراکز گواهی‌کننده پس از تائید مطابقت فرآیند تولید و فرآوری با یک استاندارد مشخص ارگانیک اقدام به صدور گواهی می‌نمایند. برچسب‌ها و نشان های گواهی ارگانیک به مصرف کننده کمک می‌کنند تا به راحتی تشخیص دهد که تولیدات ارگانیک قابل اعتماد هستند یا خیر. صرف ادعای تولیدکننده مبنی بر ارگانیک بودن محصول دلیل موجهی بر ارگانیک بودن آن نمی باشد. برچسب اصلی ارگانیک بیانگر آن است که آن محصول بارعایت الزامات خاصی که استاندارد خوانده می‌شود تولید شده است. در استانداردهای ارگانیک (مثلاً عنوان نمی شود که چه تعداد باقیمانده آفت کش مجاز است) بلکه روش تولید بیان گردد.(مثلاً  مشخص می گردد که هیچ آفت کش شیمیایی را نباید به کار برد).

در طول ۷ سال فعالیت فروشگاه حال خوب سعی شده است تا حد امکان اصالت گواهی های ارگانیک محصولات از طریق مراجعه حضوری به مزارع کشت و تولید، استعلام از سازمان های گواهی دهنده و ارتباط نزدیک با انجمن ارگانیک ایران مورد بررسی قرار گیرد. البته شایان ذکر است در سالهای اخیر تخلفاتی نیز از سوی تولید کنندگان ارگانیک سر زده که پس از آگاهی، کلیه محصولات آنها عودت و حتی روند پیگیری قضایی برای آنها صورت گرفته است. به هر حال سعی ما بر این است که بر مبنای اصل حقیقت و صداقت تمامی مراحل تولید تا عرضه محصولات ارگانیک را به آگاهی مردم برسانیم. امید که توانسه باشیم در این سال ها سهم هر چند کوچک را در مسیر ارتقاء سلامت مردم برداشته باشیم.